Tekst źródłowy strony Województwo Śląskie w III RP − położenie geograficzne

[[Kategoria:Geografia]]
[[Kategoria:Indeks haseł – alfabetyczny]]
[[Kategoria:Tom 1 (2014)]]
Autor: [[Tomasz Spórna]]
::::::::::::::::::::::::: ENCYKLOPEDIA WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO
::::::::::::::::::::::::: [[ENCYKLOPEDIA WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO Tom 1 (2014)|TOM: 1 (2014)]]


[[Województwo Śląskie w III RP − jednostka administracyjna|Województwo śląskie]] – jednostka podziału administracyjnego<ref>Zgodnie z Klasyfikacją Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych NUTS obowiązujących w krajach Unii Europejskiej, województwa Polski reprezentują NUTS-2. Kod województwa śląskiego to PL22. Klasyfikacja ta została ustanowiona w celu zbierania, opracowania i rozpowszechniania na obszarze UE porównywalnych danych dla określonych statystyk regionalnych.</ref>, utworzona z dniem 1 stycznia 1999 roku<ref>Z dniem 1 I 1999 r. (na mocy ustawy z dnia 24 VII 1998 r., Dz. U. Nr 96, poz. 603) wprowadzono nowy zasadniczy trójstopniowy podział terytorialny państwa, którego jednostkami są: gminy, powiaty i województwa. Gmina jest podstawową jednostką terytorialnego podziału kraju. Jednostkami pomocniczymi w gminach są m.in. sołectwa, których organizację i zakres działania określa właściwa rada gminy odrębnym statutem. W momencie utworzenia województwa śląskiego w 1999 roku, jego powierzchnia wynosiła 12294km²</ref>, położona w południowej Polsce. Stolica województwa – [[Katowice]]. Kształtem nawiązuje do [[Województwo katowickie w Polsce Ludowej|województwa katowickiego]] sprzed 1975 roku. Jest ono wydłużone wzdłuż kierunku północ-południe. Powstało z połączenia znacznej części obszarów byłych województw: [[Województwo bielskie|bielskiego]], [[Województwo częstochowskie 1975-1998|częstochowskiego]] i katowickiego (por. ryc. 3). W 2012 roku <ref>W momencie utworzenia województwa śląskiego w 1999 r. jego powierzchnia wynosiła 12294 km². Natomiast w wyniku zmian granic administracyjnych województwa spowodowanych przyłączeniem do niego gminy miejskiej Sławków z woj. małopolskiego, z dniem 1 stycznia 2002 roku powierzchnia województwa uległa zwiększeniu do 12331 km². W wyniku dalszych, drobnych korekt granic administracyjnych województwa, w 2012 roku jego powierzchnia wynosi 12333 km².</ref> zajmuję powierzchnie 12333 km² (12333309 ha), tj. 3,9% powierzchni kraju. Pod tym względem jest jednym z najmniejszych województw w kraju (14 pozycja). W roku 2012 zamieszkiwało je 4,61 mln mieszkańców, tj. 12,0% ludności kraju (2 pozycja, po woj. mazowieckim). Wśród wszystkich województw charakteryzuje się największym wskaźnikiem gęstości zaludnienia (374 osób/km²) oraz największą liczbą ludności zamieszkującej miasta (77,6%).
[[Plik:Wojewodztwo ryc1.jpg|250px|thumb|right|Ryc. 1. Podział administracyjny województwa śląskiego w 2013 roku – gminy.]]
[[Plik:Wojewodztwo ryc2.jpg|250px|thumb|right|Ryc. 2. Podział administracyjny województwa śląskiego w 2013 roku – powiaty.]]
[[Plik:Wojewodztwo tab1.png|250px|thumb|left|Tab. 1. Położenie geograficzne województwa śląskiego w 2012 roku.]]
[[Plik:Wojewodztwo tab2.png|250px|thumb|left|Tab. 2. Ludność, powierzchnia oraz gęstość zaludnienia powiatów województwa śląskiego w 2012 roku.]]
[[Plik:Wojewodztwo ryc3.jpg|250px|thumb|right|Ryc. 3. Województwo śląskie na tle granic byłego województwa bielskiego, częstochowskiego i katowickiego (granice gmin z 2013 roku).]]
[[Plik:Wojewodztwo ryc4.jpg|250px|thumb|right|Ryc. 4. Zmiany granic polityczno-administracyjnych na obszarze współczesnego województwa śląskiego.]]

==Położenie geograficzne==
Województwo śląskie zlokalizowane jest pomiędzy 49°23'38", a 51°05'58" szerokości geograficznej północnej oraz pomiędzy 18°02'05", a 19°58'26" długości geograficznej wschodniej. Rozciągłość południkowa województwa wynosi 1°42'20" (190 km), a równoleżnikowa 1"56'21" (138 km). Położenie oraz współrzędne najdalej wysuniętych punktów województwa śląskiego prezentuje tab. 1.
Łączna długość granicy województwa śląskiego<ref>Na podstawie danych Centralnego Ośrodka Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej Głównego Urzędu Geodezji i Kartografii w Warszawie zamieszczonych w Roczniku Statystycznym Województwa Śląskiego 2012.</ref> wynosi 1029 km, w tym 237 km to granica państwowa (23,0%), a 792 km to granice międzywojewódzkie (77,0%). Województwo śląskie graniczy:
*od północy, na odcinku 144 km, z województwem Łódzkim (powiaty: wieluński, pajęczański, radomszczański);
*od wschodu, na odcinku 117 km, z województwem Świętokrzyskim (powiaty: włoszczowski, jędrzejowski) oraz na odcinku 291 km, z województwem małopolskim (powiaty: miechowski, olkuski, chrzanowski, oświęcimski, wadowicki, suski);
*od południa, na odcinku 87 km, ze Słowacją oraz na odcinku 150 km, z Republiką Czeską;
*od  zachodu, na odcinku 240 km, z województwem opolskim (powiaty: głubczycki, kędzierzyńsko-kozielski, strzelecki, oleski).

Obszar województwa śląskiego zarówno pod względem geograficzno-historycznym, jak i fizyczno-geograficznym jest regionem stykowym. Obejmuje ono fragmenty następujących regonów geograficzno-historycznych Polski (Krzysztofik, 2008):
*[[Śląsk|Śląska]], a dokładniej [[Górny Śląsk|Górnego Śląska]], w tym (oraz) [[Śląsk Cieszyński|Śląska Cieszyńskiego]];
*Małopolski, w tym: Ziemi Krakowskiej, [[Księstwo siewierskie|Księstwa Siewierskiego]], [[Zagłębie Dąbrowskie|Zagłębia Dąbrowskiego]] i [[Ziemia Częstochowska|Ziemi Częstochowskiej]];
*południowo-wschodniej Wielkopolski, a dokładniej Ziemi Wieluńskiej i Ziemi Sieradzkiej. Historyczny Śląsk obejmuje 49% powierzchni współczesnego województwa śląskiego.

Województwo przejawia się także zróżnicowaniem pod względem fizyczno-geograficznym. Na jego obszarze występują następujące jednostki fizyczno-geograficzne (Dulias, Hibszer 2004):
*[[Zewnętrzne Karpaty Zachodnie, regiony fizycznogeograficzne|Zewnętrzne Karpaty Zachodnie]], w tym Beskidy Zachodnie i Pogórze Zachodniobeskidzkie;
*[[Północne Podkarpacie]], w tym [[Kotlina Ostrawska|Kotlinę Ostrawską]] i [[Kotlina Oświęcimska|Kotlinę Oświęcimską]];
*[[Wyżyna Śląsko-Krakowska|Wyżynę Śląsko-Krakowską]], w tym [[Wyżyna Śląska|Wyżynę Śląską]], [[Wyżyna Woźnicko-Wieluńska|Wyżynę Woźnicko-Wieluńską]], [[Wyżyna Krakowsko-Częstochowska|Wyżynę Krakowsko-Częstochowską]];
*[[Wyżyna Małopolska|Wyżynę Małopolską]], w tym: [[Wyżyna Przedborska|Wyżynę Przedborską]], [[Niecka Nidziańska – region fizycznogeograficzny|Nieckę Nidziańską]];
*[[Niziny Środkowopolskie|Niziny Środkowopolskie]], w tym [[Nizina Śląska|Nizinę Śląską]].

Najwyższym punktem województwa są zbocza [[Pilsko|Pilska]] w gminie [[Jasienica|Jasienica]] (1534,1 m n.p.m.)<ref>Dokładniej, Góra Pięciu Kopców będąca niższym wierzchołkiem Pilska w Grupie Pilska w Beskidzie Żywieckim, natomiast sam szczyt Pilska znajduje się już po stronie słowackiej.</ref>, natomiast najniżej położony punkt znajduje się w gminie [[Kuźnia Raciborska|Kuźnia Raciborska]] – jego wysokość wynosi 173,6 m n.p.m.<ref>Dokładniej na obszarze wiejskim gminy Kuźnia Raciborska (w jego zachodniej części), 2,1km na północny-zachód od ujścia rzeki Rudy do Odry (na prawym brzegu Odry).</ref>. Maksymalna deniwelacja na obszarze województwa wynosi 1360,5 m. .

==Podział administracyjny==

Utworzone 1 stycznia 1999 roku, województwo śląskie swoim zasięgiem obejmuje znaczną część funkcjonującego w latach 1975–1998 województwa katowickiego (z wyjątkiem jego części wschodniej – 10 gmin), bielskiego (z wyjątkiem części wschodniej i północno-wschodniej – 23 gmin) oraz częstochowskiego (z wyjątkiem części zachodniej i fragmentów części północnej i wschodniej – 14 gmin) – por. ryc. 3.
Reforma administracyjna wprowadzająca w roku 1999 trójstopniowy podział terytorialny Polski, województwo śląskie podzieliła na: 36 powiatów , w tym 19 miast na prawach powiatu (ryc. 2), 167 gminy, w tym: 49 miejskich, 22 miejsko-wiejskich oraz 96 wiejskich (ryc. 1). W 2012 r. na obszarze województwa śląskiego znajdowało się 71 miast, 1065 sołectw oraz 1298 miejscowości wiejskich.

Miasta na prawach powiatów tworzą na obszarze województwa śląskiego rdzenie aglomeracji miejskich, tj. [[Konurbacja katowicka|konurbacji katowickiej]], [[Konurbacja rybnicka|konurbacji rybnickiej]] oraz [[Aglomeracja bielska|aglomeracji bielskiej]] i [[Aglomeracja częstochowska|częstochowskiej]]. Ich przestrzennym uzupełnieniem są pozostałe, liczne miasta województwa.

W 2012 r. do gmin o największej liczbie ludności (powyżej 100 tys. mieszkańców) można zaliczyć: Katowice (307,2 tys.), [[Częstochowa|Częstochowę]] (234,5 tys.), [[Sosnowiec]] (213,5 tys.), [[Gliwice]] (186,2 tys.), [[Zabrze]] (179,4 tys.), [[Bytom]] (174,7 tys.), [[Bielsko-Biała|Bielsko-Białą]] (174,4 tys.), [[Ruda Śląska|Rudę Śląską]] (142,3 tys.), [[Rybnik]] (140,8 tys.), [[Tychy]] (129,1 tys.), [[Dąbrowa Górnicza|Dąbrowę Górniczą]] (124,7 tys.), [[Chorzów]] (111,2 tys.). Natomiast pod względem powierzchni do największych powierzchniowo gmin (powyżej 150 km²), zaliczamy: Dąbrowę Górniczą (189 km²), gminę miejsko-wiejską [[Pszczyna]] (175 km²), gminę wiejską [[Jeleśnia]] (170 km²), Katowice (165 km²), Częstochowę (160 km²), gminę miejsko-wiejską [[Koziegłowy]] (160 km²), gminę wiejską [[Rudziniec]] (159 km²) oraz [[Jaworzno]] (153 km²) – (por. ryc. 1).
Gminy o największej gęstości zaludnienia, powyżej 2000 os./km², w 2012 r. to: [[Świętochłowice]] (3935 os./km²), [Chorzów (3344 os./km²), [[Siemianowice Śląskie]] (2727 os./km²), Bytom (2516 os./km²), Sosnowiec (2345 os./km²), Zabrze (2232 os./km²), [[Czeladź]] (2036 os./km²).
Wśród powiatów, największą liczbą ludności charakteryzują się miasta na prawach powiatu. Pierwsza piątka, pokrywa się z najbardziej zaludnionymi gminami miejskimi województwa. Natomiast pod względem powierzchni największymi powiatami są: [[Powiat częstochowski|częstochowski]] (1521 km²), [[Powiat żywiecki|żywiecki]] (1040 km²), [[Powiat zawierciański|zawierciański]] (1003 km²) – (por. zestawienie tab. 2).

Obszar powstałego w 1999 roku województwa śląskiego, w znacznej mierze pokrywa się z obszarem województwa katowickiego z lat 1950-1975 (por. ryc. 4).
Od momentu utworzenia województwa śląskiego, do ważniejszych zmian administracyjnych oraz zmian nazw jego poszczególnych jednostek można zaliczyć (Spórna, 2012, s. 207-209): utworzenie gminy miejsko-wiejskiej [[Krzanowice]] (2001 r.), przyłączenie w 2002 roku gminy [[Sławków]] do [[Powiat będziński|powiatu będzińskiego]] (wcześniej gmina znajdowała się w powiecie olkuskim w woj. małopolskim) oraz zmiana nazwy powiatu tyskiego na [[Powiat bieruńsko-lędziński|bieruńsko-lędziński]] (2002 r.).




==Bibliografia==

#Dulias R., Hibszer A., Województwo śląskie. Przyroda. Gospodarka. Dziedzictwo kulturowe, wyd. Kubajak, Kraków 2004.
#Krzysztofik R., Podział administracyjny, w: Województwo śląskie. Zarys geograficzno-ekonomiczny, red. M. Tkocz,  wyd. Wydział Nauk o Ziemi UŚ, Sosnowiec 2008, s. 14-25.
#Krzysztofik R., Położenie geograficzne, w: Województwo śląskie. Zarys geograficzno-ekonomiczny, red. M. Tkocz, wyd. Wydział Nauk o Ziemi UŚ, Sosnowiec 2008, s. 11-13.
#Mydel R., Balon J., Atlas Polski, t. 2, Województwa, wyd. Fogra, Kraków-Warszawa 2002.
#Rechowicz H., Katowickie. Rozwój województwa w Polsce Ludowej, wyd. PWN, Warszawa 1970.
#Spórna T., Modele przemian urbanizacyjnych w województwie śląskim, wyd. WNoZ, Sosnowiec 2012.

==Przypisy==

<references/>