Metropolia górnośląska

(ang. Upper Silesian Metropolis,niem. Oberschlesische Metropole)

Autor: ks.prof.dr hab. Jerzy Myszor

ENCYKLOPEDIA WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO

TOM: 1 (2014)

Metropolia katowicka zwana najczęściej „górnośląską” jest jedną z 14 metropolii Kościoła rzymskokatolickiego w Polsce. W jej skład wchodzą: archidiecezja katowicka, diecezja gliwicka, diecezja opolska. Organizacja Kościoła katolickiego w Polsce po II wojnie światowej, biorąc pod uwagę zmiany granic politycznych, została w poważnym stopniu zakłócona na ziemiach, które zostały włączone w granice republik sowieckich. Natomiast w wyniku ustaleń w Jałcie i Poczdamie w granice Polski zostały włączone Ziemie Zachodnie i Północne, które kościelne dotychczas należały do Kościoła niemieckiego. Stan tymczasowości na Ziemiach Północnych i Zachodnich trwał do 1970 roku, a na ziemiach wschodnich Polski aż do 1992 roku. Okolicznością sprzyjającą uporządkowaniu organizacji terytorialnej Kościoła było umowa, między Polską Rzecząpospolitą Ludową a Republiką Federalną Niemiec o podstawach normalizacji wzajemnych stosunków, podpisana w Warszawie 7 grudnia 1970 roku oraz ustawa z 17 maja 1989 roku regulująca status Kościoła w Polsce, w tym także przywrócenie hierarchii kościelnej w dawnych republikach sowieckich oraz powstanie diecezji w Białymstoku. Oficjalnie proces reorganizacji rozpoczął się pod koniec 1991 roku. Papież Jan Paweł II w liście do prymasa Polski kard. Józefa Glempa (4 października 1991) postulował tworzenie nowych diecezji; w mniejszym stopniu brano pod uwagę granice historyczne, a w większym kryterium ilościowe. Idea podziału, zakładająca w najbardziej ogólnym zarysie podział dużych diecezji, zarówno pod względem terytorialnym jak i ludnościowym, mieściła się w nauce soboru watykańskiego II. Celem zmian było „pełniejsze dostosowanie misji Kościoła — czyli wszechstronnie pojętej ewangelizacji — do warunków i wymagań, jakie stawiają czasy, w których żyjemy, i w których wypadnie żyć następnym pokoleniom na naszej ojczystej ziemi". 10 października 1991 roku Konferencja Episkopatu Polski powołała Komisję do Spraw Podziału Administracyjnego Kościoła w Polsce pod przewodnictwem kardynała Franciszka Macharskiego. 30 października 1991 roku w czasie rozmów na temat reorganizacji Kościoła padła propozycja, aby Górny Śląsk otrzymał metropolię. W kurii katowickiej opracowano założenia nowej organizacji terytorialnej Kościoła na Górnym Śląsku, zakładające podział diecezji katowickiej i powstanie dwóch nowych: gliwickiej i bielskiej. Projektowane zmiany były zbieżne z programem regionalizacji opracowanym w odniesieniu do Górnego Śląska przez Urząd Wojewódzki w Katowicach, a także konsultowane z władzami państwowymi. Ludność — ok. 4 mln. Papież Jan Paweł II bullą Totus Tuus Poloniae Populus z 25 marca 1992 zreorganizował dotychczas istniejącą strukturę metropolitalną, do 5 istniejących metropolii doszło 9 nowych, w tym katowicka zwaną też metropolią górnośląską. W skład metropolii katowickiej jako sufraganie weszły diecezje: opolska i gliwicka. Podniósł jednocześnie do godności arcybiskupa metropolity katowickiego biskupa Damiana Zimonia.

Archidiecezja katowicka

Zgodnie z ideą kierującą zmianami w Kościele polskim, z liczebnie dużej diecezji katowickiej (patrz archidiecezja katowicka) wyłączono 13 dekanatów. Dekanaty: Lubliniec, Woźniki, Sadów, Tarnowskie Góry-Centrum, Tarnowskie Góry-Zachód i część dekanatu piekarskiego (parafie: N. Chechło, Świerklaniec, Orzech i Sucha Góra) weszły w skład nowo utworzonej diecezji gliwickiej. W sumie, diecezja katowicka oddała diecezji gliwickiej 48 parafii z ok. 200 tys. wiernych, ok. 800 km kw. czyli blisko 1/4 obszaru diecezji. W ramach archidiecezji katowickiej pozostały Piekary, centrum pielgrzymkowe przemysłowego Śląska. Dalsze 8 dekanatów: Bielsko-Centrum, Bielsko-Zachód, Cieszyn, Czechowice, Istebna, Skoczów, Strumień, Wisła weszło w skład innej, nowo utworzonej diecezji na południu Polski — diecezji bielsko-żywieckiej. Diecezji bielsko-żywieckiej diecezja katowicka oddała 84 parafie, ok. 1000 km. kw., z 350 tyś. wiernych. Stanowi to pod względem terytorialnym ok. 1/4 dotychczasowego obszaru diecezji katowickiej. Obecnie na terenie archidiecezji katowickiej podzielonej na 30 dekanatów mieszka ok. 1450 tys. wiernych. Terytorialnie, prócz kilku dekanatów południowo-zachodnich, archidiecezja katowicka obejmuje przede wszystkim obszar przemysłowego Śląska.

Diecezja opolska

Konferencja w Poczdamie (17 lipca — 2 sierpnia 1945) ustaliła granice Polski. Nowe granice państwowe pozostawiły po stronie polskiej całą diecezję gdańską i wolną prałaturę w Pile, diecezję warmińską, prawie całą archidiecezję wrocławską, dużą część diecezji berlińskiej, a także niewielką część archidiecezji praskiej (okręg Kłodzka), ołomunieckiej (okręg Głubczyc) i skrawek diecezji miśnieńskiej (okręg Bogatyni). Z kolei po stronie czeskiej diecezja wrocławska pozostawiała Zaolzie a po stronie niemieckiej niewielki obszar w okolicach Görlitz - Zgorzelec. Posługując specjalnymi pełnomocnictwami udzielonymi przez Stolice Apostolską w dniu 8 lipca 1945 roku , kard. August Hlond dekretem z dnia 15 sierpnia 1945 roku ustanowił nowe jednostki terytorialne — administratury apostolskie i zamianował ich rządców. We Wrocławiu — administratorem apostolskim został ustanowiony ks. dr Karol Milik, dla okręgu opolskiego — ks. dr Bolesław Kominek, w Gorzowie Wlkp. — ks. dr Edmund Nowicki. Wszyscy administratorzy otrzymali uprawnienia jurysdykcyjne biskupów rezydencjalnych. Decyzją władz politycznych 26 stycznia 1951 roku zostali usunięci administratorzy apostolscy mianowani przez kard. Hlonda. Powołując się na punkt 3 porozumienia między Rządem a Episkopatem z 14 kwietnia 1950 roku, rząd zarządził likwidację "stanu tymczasowości" w administracji kościelnej na Ziemiach Zachodnich w postaci administratur apostolskich i polecił usunięcie dotychczasowych rządców a na ich miejsce nakazał wybrać wikariuszy kapitulnych. 6 lutego prymas Stefan Wyszyński zmuszony sytuacją polityczną udzielił jurysdykcji kanonicznej wskazanemu przez konsultorów diecezjalnych w Opolu — ks. Emilowi Kobierzyckiemu. Wynik wyborów do Bundestagu 1969 roku zmienił sytuację polityczną w samych Zachodnich Niemczech, a pośrednio wpłynął na zmianę stosunków polsko-niemieckich. Mimo, że Polska nie graniczyła z Niemcami zachodnimi, to jednak rządowi polskiemu zależało na uregulowaniu granic z obydwa pastwami niemieckimi. 20 listopada 1970 parafowano, a 8 grudnia 1970 w Warszawie podpisane zostało porozumienie potwierdzające zachodnie granice Polski. To porozumienie z kolei umożliwiało uregulowanie także statusu organizacji kościelnej na Ziemiach Zachodnich i Północnych Papież Paweł VI bullą „Episcoporum Poloniae” z 28 czerwca 1972, ustanowił na Ziemiach Zachodnich nowe diecezje. Poza określeniem nowych granic archidiecezji wrocławskiej powstały nowe: Szczecińsko-Kamieńska z siedzibą w Szczecinie, Gorzowska z siedzibą w Gorzowie Wlkp., Koszalińsko-Kołobrzeska z siedzibą w Koszalinie i diecezja Opolska z siedzibą w Opolu. Erygowana przez papieża Pawła VI diecezja opolska początkowo wchodziła w skład metropolii wrocławskiej. Od 1992 roku wraz z diecezją gliwicką i archidiecezją katowicką wchodzi w skład metropolii górnośląskiej. Obszar diecezji opolskiej liczy 8033 km kwadratowych. Mieszka na nim: 888 000 ludności, w tym 848000 katolików. Diecezja składa się z 398 parafii, ujętych w 36 dekanatów.

Diecezja opolska, statystyka (stan 2013 r.)

Powierzchnia diecezji	8033 km²
Liczba mieszkańców	900 000
Liczba katolików Liczba kościołów i kaplic parafialnych	860 000 398
Liczba kościołów nieparafialnych	209
Liczba dekanatów	36
Liczba parafii	398
Liczba księży diecezjalnych	704
Zgromadzeń zakonnych męskich	15
Zgromadzeń zakonnych żeńskich	20

W duszpasterstwie zaangażowanych jest 707 księży diecezjalnych i 137 — zakonnych. Diecezja opolska dotychczas kierowali Franciszek Jop (1972–1976), a po jego śmierci bp Alfons Nossol (1976–2009). Obecnie od 2009 roku diecezją kieruje bp Andrzej Czaja. W 1994 roku powstał w Opolu z Wydziałem Teologicznym, w którego struktury weszło również Wyższe Seminarium Duchowne, które z dniem 15 sierpnia 1997 r. przeniesione zostało z Nysy do Opola. W latach 2002 – 2005 obradował w diecezji I Synod Diecezji Opolskiej. Na terenie diecezji znajduje się Góra św. Anny oraz Sanktuarium św. Jacka w Kamieniu Śląskim. W 1994 roku powstał Wydział Teologiczny wchodzący w skład państwowego uniwersytetu, z tej racji w 1997 roku z Nysy do Opola zostało przeniesione Seminarium Duchowne, w którym studiują zarówno klerycy z diecezji opolskiej, jak i gliwickiej. W seminarium duchownym studiuje 73 alumnów, którzy studia filozoficzne i teologiczne odbywają na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Opolskiego. Diecezja posiada diecezjalne radio "Góra św. Anny” — aktualna nazwa: Radio PLUS Opole. Diecezja posiada własne Wydawnictwo św. Krzyża, a na terenie diecezji kolportowany jest Gość Niedzielny (tzw. wersja opolska). Caritas Diecezji Opolskiej uruchomił Centrum Opieki Paliatywnej w ramach, którego działa: Hospicjum Stacjonarne; Oddział Medycyny Paliatywnej; Poradnia Opieki Paliatywnej; Zakład Opiekuńczo-Leczniczy dla Pacjentów w Stanie Wegetatywno-Apalicznym. Ponadto Caritas prowadzi Warsztaty Terapii Zajęciowej; Ośrodek Formacyjno-Rehabilitacyjno-Wypoczynkowy „Skowronek” oraz Centrum Rehabilitacji dla Dzieci z Porażeniem Mózgowym im. Ks. Bpa Józefa Nathana. W Kamieniu Ślaskim otwarto zespół Turystyczno-Wypoczynkowo-Rehabilitacyjny .

Diecezja gliwicka

Przy tworzeniu diecezji papież Jan Paweł II kierował się ideą „aby w każdej diecezji istota Kościoła stała się bardzo przejrzysta, a także by biskup mógł stosownie i skutecznie wypełniać wszystkie swoje obowiązki, jak tego coraz bardziej wymagają potrzeby religijne, duchowe i moralne oraz zmiany społeczne i kulturalne, dokonujące się w dzisiejszych czasach.” Utworzenie diecezji dokonało się poprzez terytorialne wydzielenie jej z Diecezji Opolskiej i przyłączenie dodatkowo pięciu dekanatów z Diecezji Katowickiej. Do diecezji gliwickiej włączono także miejscowość Herby Polskie z Diecezji Częstochowskiej. Te trzy diecezje tworzą dziś metropolię górnośląską z abpem metropolitą Wiktorem Skworcem na czele. Na mocy breve apostolskiego z 7 października 1993 patronami nowej diecezji zostali święci Piotr i Paweł – równocześnie są oni patronami gliwickiej katedry; NMP Matka Sprawiedliwości i Miłości Społecznej oraz święta Anna. Pierwszym biskupem na mocy tej samej bulli mianowany został ks. bp Jan Wieczorek. W chwili utworzenia diecezji, liczyła ona 18 dekanatów — 147 parafii. Wśród nich do największych należą dekanaty gliwickie i bytomskie. Na terenie Gliwic znajduje się również parafia obrządku ormiańskiego przy kościele św. Trójcy oraz parafia wojskowa św. Barbary. Na terenie diecezji swoje placówki posiada obecnie 11 zakonów i zgromadzeń zakonnych - męskich oraz 18 zakonów i zgromadzeń zakonnych — żeńskich Na siedzibę kurii zostały wybrany dawny gmach konwiktu biskupiego „Albertinum”. Od 29 grudnia 2011 roku diecezją biskup Jan Kopiec, dotychczasowy biskup pomocniczy diecezji opolskiej i jest po biskupie Janie Wieczorku (1992-2011) drugim biskupem gliwickim. Ingres do katedry Św. Apostołów Piotra i Pawła w Gliwicach odbył się 28 stycznia 2012 roku. Diecezja gliwicka obejmuje obszar 2 250 km2, z którego 60,6 proc. należało wcześniej do diecezji opolskiej, a 39,4 proc. do diecezji katowickiej. Według danych z 2010 roku diecezję zamieszkuje 714 855 mieszkańców, w tym 637 584 katolików. Stanowiło to około 89 proc. ogółu ludności diecezji.

Diecezja gliwicka, statystyka (stan 2013 r.)

Liczba mieszkańców	697 753
Liczba wiernych	636 195
Dekanaty	18
Parafie	155
Kościoły parafialne	155
Kościoły filialne	21
Kościoły w budowie	3
Kaplice publiczne i półpubliczne	56
Księża diecezjalni	388
Duchowieństwo zakonne	153
Zgromadzenia zakonne, żeńskie	38
Siostry zakonne	210

Po powstaniu wydziału teologicznego w uniwersytecie opolskim i klerycy przygotowujący się do kapłaństwa a pochodzący z diecezji gliwickiej (54) mieszkają w Wyższym Międzydiecezjalnym Seminarium Duchownym w Opolu, a swoje studia teologiczne odbywają na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Opolskiego. Głównym sanktuarium diecezji są Rudy Raciborskie, gdzie znajduje się obraz Matki Bożej Pokornej. Działalność charytatywną w diecezji gliwickiej realizuje Caritas Diecezji Gliwickiej, powołana do życia 9 lipca 1992 roku. Caritas Diecezji Gliwickiej prowadzi 18 stacji Stacji Opieki. Jednym z najbardziej znanych jest Ośrodek Rehabilitacyjno — Edukacyjny dla Dzieci i Młodzieży w Rusinowicach, Dom Pomocy Społecznej w Wiśniczach, Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej. Ponadto w zakres działalności Caritas wchodzą warsztaty terapii zajęciowej, kuchnie, jadłodajnie oraz świetlice środowiskowe. Na terenie diecezji działa od 1994 roku Katolickie Centrum Edukacji Młodzieży KANA. Podnosi kwalifikacje zawodowe wielu tysięcy młodych ludzi, których nie stać na odpłatne szkolenia. Młodzież pozaszkolna stoi w centrum zainteresowania Centrum Kształcenia i Dialogu „Theotokos” prowadzonego przez jezuitów. Natomiast Centrum Informatyki Diecezji Gliwickiej zajmuję się prowadzeniem Centrum zajmuje się m.in. obsługą kościelnego sprzętu komputerowego i oprogramowania, koordynowaniem prac zespołów, które tworzą nowe oprogramowania służące celom religijnym. Prowadzi też stronę www diecezji gliwickiej. W Gliwicach opracowano bazę danych dla kurii, obecnie wykorzystywaną w kilku diecezjach polskich.

Bibliografia

1. Libera P., Prawno-organizacyjne aspekty utworzenia metropolii katowickiej, [w:] Metropolia Katowicko-Górnośląska. [...], red. W. Świątkiewicz, J. Wycisło, Katowice 1994, s. 22-29.
2. Jan Paweł II, Bulla „Totus Tuus Poloniae populus”, Wiadomości Archidiecezjalne (katowickie) 1992, nr 6, s. 233-244,
3. Myszor J., Historia diecezji katowickiej, Katowice 1999, s. 599-602.
4. Diecezja gliwicka(dostęp 2.10.2013)
5. Diecezja opolska (dostęp 2.10.2013)
6. Diecezja gliwicka
7. Informator Diecezjalny Diecezji Gliwickiej 1993.
8. Rocznik Diecezji Gliwickiej 2006, 2010.
9. Rocznik diecezjalny Diecezji Gliwickiej 1992.
10. Biskup gliwicki Jan Wieczorek o swojej diecezji, [w:] Leksykon Kościoła Katolickiego w Polsce, red. M. Igielski, Warszawa 2003, s. 55.
11. Wiadomości KAI (25 III 2012).
12. Kopiec J., Diecezja Gliwicka: dzieje i współczesność, Gliwice 1999.
13. Bonczol J., Stosunki wyznaniowe, [w:] Historia Gliwic, red. J. Drabina, Gliwice 1995, s. 525-539.

Źródła on-line

"Gość Niedzielny". Tygodnik dla Ludu Katolickiego Administracji Apostolskiej Śląska Polskiego 1923-1925